Maurice Cornforth
Socjalizm naukowy
KAPITALIZM A SOCJALIZM
Idee socjalistyczne powstały w świadomości człowieka i opanowały świadomość ludzką we współczesnym społeczeństwie dlatego, że ludzie zdają sobie sprawę ze zła, jakie wyrządza społeczeństwu kapitalizm, i rozumieją, iż jedynie całkowita przebudowa ekonomicznych podstaw społeczeństwa da możność usunięcia tego zła.
W społeczeństwie kapitalistycznym wszystkie środki produkcji — ziemia, fabryki, zakłady przemysłowe, kopalnie — i środki transportu należą do kapitalistów, a celem produkcji jest zysk kapitalistów. Natomiast założeniem socjalizmu jest społeczna własność środków produkcji; w ustroju socjalistycznym celem produkcji jest korzyść i dobrobyt całego społeczeństwa.
Powstanie kapitalizmu oznaczało nie spotykany dotychczas rozwój sił wytwórczych i wzrost bogactwa. Bogaciła się jednak tyli o szczupła garstka kapitalistów, podczas gdy masy pracujące skazane były na trud i nędzę. Zadaniem socjalizmu jest wykorzystanie nowych możliwości produkcyjnych w celu wzbogacania całego społeczeństwa, a nie szczupłej garstki kapitalistów.
W nowoczesnym społeczeństwie stworzone zostały nowe, potężne siły wytwórcze, jak o tym świadczą odkrycia nauki i rozwój przemysłu. Ale każdy rok wykazuje coraz dobitniej, że kapitaliści i dyrektorzy przedsiębiorstw kapitalistycznych nie mogą kierować tymi siłami i nie mogą ich wykorzystywać dla dobra większości narodu.
Nowoczesna technika i nauka dysponują dziś środkami, dzięki którym można zaopatrzyć całą ludzkość w dostateczną ilość żywności i odzieży, zapewnić wszystkim wykształcenie i odpowiedni poziom kultury oraz wysoką stopę życiową. Nie ulega wątpliwości, że byłoby to możliwe, gdyby wszystkie wynalazki, jakie są nam znane, były odpowiednio wykorzystywane i gdyby zasoby, jakimi dysponujemy, były kierowane tam, gdzie są najbardziej potrzebne. Energia nuklearna może być źródłem niewyczerpanej wprost siły napędowej, automatyzacja może ułatwić pracę i zapewnić obfitość wyrobów, medycyna może zlikwidować choroby lub znacznie zmniejszyć ich szkodliwą działalność, biologia i agronomia mogą zapewnić wyżywienie większej ilości ludzi, niż żyje ich obecnie na świecie. Zamiast tego rezerwy ludzkie i zasoby techniczne pozostają niewykorzystane, bo gdyby było inaczej — co by się stało z zyskami wielkich monopoli kapitalistycznych? Podczas gdy ludzie cierpią i nawet umierają wskutek braków i niedostatku, znaczne zasoby są trwonione na produkcję niszczycielskiej broni.
Doszło do tego, że w krajach kapitalistycznych ludzie boją się nowych zdobyczy wiedzy i nowych, doskonalszych metod technicznych, ponieważ obawiają się, iż te nowe metody spowodują kryzys i bezrobocie, a rozwój nauki doprowadzi do odkrycia jeszcze potworniejszych rodzajów broni masowej zagłady. System kapitalistyczny uczynił z największych zdobyczy człowieka groźbę dla samego jego istnienia. Jest to niezbity dowód, że system kapitalistyczny przeżył się i że musi być zastąpiony przez inny.
. Socjalizm jest ustrojem, w. którym wielkie możliwości nowoczesnej techniki są rozwijane i wykorzystywane w celu zaspokojenia potrzeb narodu. Celem produkcji nie jest zysk, lecz zaspokajanie materialnych i kulturalnych potrzeb całego społeczeństwa. Jest to zapewnione dzięki temu, że środki produkcji, wszystkie środki wytwarzania dóbr zostają wyjęte spod kontroli garstki kapitalistów, którym chodzi jedynie o zgarnianie zysków, i przechodzą pod kontrolę ludzi pracy.
TEORIA SOCJALIZMU I RUCH ROBOTNICZY
Aby urzeczywistnić socjalizm, nie wystarcza mieć ogólne' pojęcie o socjalizmie — jako o lepszym od kapitalizmu ustroju społecznym. Trzeba uświadamiać sobie ponadto, jakie siły społeczne muszą być zorganizowane i jakich przeciwników muszą one pokonać.
Pierwsze idee socjalistyczne miały charakter uto- ipijny. Pierwsi socjaliści stworzyli wizję lepszego [ustroju społecznego, nadali tej wizji odpowiednią for- rnę i barwę oraz rozpowszechniali szeroko swe idee. ¡Jednakże idee te pozostały tylko wizją, gdyż utopiści liie umieli wyjaśnić, jak mają one być wcielone lv życie.
Utopiści krytykowali. ustrój kapitalistyczny podkreślając, że jest on nielogiczny i niesprawiedliwy. Jważali oni, iż jedyną podstawą socjalizmu jest rozsądek i zasada słuszności, a ponieważ uważali także, że wszyscy ludzie są jednakowo rozsądni, apelowali do wszystkich ludzi — przede wszystkim zaś do władców, jako do osób najbardziej wpływowych — aby uznali słuszność idei socjalistycznej i wcielili ją w życie.
Utopiści pierwsi zdemaskowali i potępili kapitalizm i pierwsi ukazali światu wizję socjalizmu jako ustroju społecznego opartego na społecznej własności środków produkcji, ustroju mającego zastąpić system kapitalistyczny. Jednakże wizja ta była jedynie koncepcją zrodzoną w umysłach reformatorów. Utopiści nie. umieli wskazać sposobu urzeczywistnienia swych idei socjalistycznych, ponieważ nie znali praw rządzących przemianami społecznymi, i nie mogli też wskazać siły społecznej zdolnej do stworzenia nowego społeczeństwa.
Siłą tą jest klasa robotnicza. Kapitaliści przeciwstawiają się socjalizmowi, ponieważ kres ustroju kapitalistycznego oznacza koniec klasy kapitalistów. Natomiast dla klasy robotniczej socjalizm oznacza uwolnienie się od wyzysku. Socjalizm oznacza koniec nędzy i bezrobocia, oznacza, że robotnik pracuje dla siebie, a nie po to, aby wzbogacać innych.
Urzeczywistnienie socjalizmu zależy od stopnia zmobilizowania klasy robotniczej do walki o socjalizm i od przezwyciężenia przez nią oporu kapitalistów. W walce tej klasa robotnicza musi starać się zjednoczyć wszystkie warstwy — a razem stanowią one większość społeczeństwa — których interesy są naruszane i które staczają się do ruiny wskutek pogoni rządzącej mniejszości kapitalistów za zyskiem.
I to jednak nie wystarcza. Jeśli socjalizm ma być wywalczony, jeśli klasa robotnicza ma być wyzwolona z jarzma kapitalizmu, ruch robotniczy musi uświadomić sobie swój cel — budowę socjalizmu. Ale świadomość ta nie rodzi się samorzutnie, nie powstaje żywiołowo. Przeciwnie, jej powstanie wymaga naukowego opracowania teorii socjalizmu, upowszechnienia tej teorii wśród robotników, wymaga walki o tę teorię w łonie samego ruchu robotniczego.
Same warunki bytu robotników sprawiają, że jednoczą się oni i organizują, aby bronić swego poziomu życia przed atakami kapitalistów, aby podnosić swą stopę życiową. Jednakże sama walka związków zawodowych w obronie i o poprawę warunków bytu robotników nie wystarcza, aby pozbyć się kapitalizmu. Dopóki klasa robotnicza ogranicza się wyłącznie do walki o postulaty ekonomiczne, dopóty będzie mogła jedynie uzyskiwać pewne ustępstwa od kapitalistów, godząc się jednocześnie z istnieniem samego systemu kapitalistycznego. Ruch robotniczy może wyjść poza ramy walki o same reformy w ustroju kapitalistycznym dopiero wówczas, gdy uzbroi się w teorię socjalistyczną. Wówczas dopiero ruch robotniczy będzie świadomy swego podstawowego celu, jakim jest obalenie kapitalizmu, wówczas dopiero będzie mógł opracować strategię i taktykę klasowej walki o osiągnięcie tego celu.
W dziejach ruchu robotniczego byli przywódcy, którym zależało jedynie na uzyskaniu koncesji od kapitalistów. Takie stanowisko jest źródłem oportunizmu w ruchu robotniczym — tendencją do zdobywania przejściowych ustępstw na rzecz różnych grup klasy robotniczej, ze szkodą dla zasadniczych interesów całej klasy. Źródłem oportunizmu w ruchu robotniczym jest godzenie się na to, by spontaniczna walka o reformy była uważana za wyłączny i ostateczny cel tego ruchu.
Jeśli socjalizm ma być urzeczywistniony, ruch robotniczy nie powinien liczyć jedynie na żywiołowy rozwój walki mas o lepsze warunki bytu. Musi on uzbroić się w teorię socjalistyczną, w teorię naukowego pojmowania kapitalizmu i pozycji różnych klas w ustroju kapitalistycznym, musi zrozumieć, że wyzwolenie klasy robotniczej może nastąpić tylko dzięki zjednoczeniu wszystkich sił w celu obalenia kapitalizmu i wprowadzenia ustroju socjalistycznego.
Warunkiem przejścia od kapitalizmu do socjalizmu jest zespolenie teorii socjalistycznej z masowym ruchem robotniczym.
MARKSISTOWSKA NAUKA O SPOŁECZEŃSTWIE
Wielką zasługą marksizmu było to, że rozwinął naukową teorię socjalistyczną i wprowadził ją do ruchu robotniczego.
Marks i Engels oparli socjalizm na naukowym pojmowaniu praw rozwoju społeczeństwa i walki klasowej. W ten sposób wskazali oni, jak socjalizm może być urzeczywistniony, i uzbroili klasę robotniczą w świadomość jej misji dziejowej
.
Wnioski wysunięte przez Marksa nie były wynikiem wyłącznie czystych badań naukowych, mimo że prowadził on wnikliwe badania. W czterdziestych latach XIX wieku Marks brał jako rewolucyjny demokrata i republikanin udział w ruchu, który doprowadził do rewolucji 1848 roku. Do wniosków swych Marks doszedł jako aktywny działacz polityczny, dążący do zrozumienia ruchu, w którym brał udział, w celu nadania mu należytego kierunku i wyzwolenia ludu z ucisku, przesądów i wyzysku.
Wnioski te zostały sformułowane w „Manifeście komunistycznym", napisanym przez Marksa i Engelsa w roku 1848.
Marks i Engels stwierdzili — że cały rozwój społeczeństwa jest walką klas; że same zwalczające się nawzajem klasy są wytworem ekonomicznego rozwoju społeczeństwa; że polityka jest odzwierciedleniem rozwoju ekonomicznego i walki klas; że odbywająca się wówczas rewolucja burżuazyjna, która miała na celu usunięcie resztek panowania feudalnego i ustanowienie demokracji, toruje drogę do proletariackiej, socjalistycznej rewolucji oraz że rewolucja ta może być dokonana tylko przez klasę robotniczą w drodze zdobycia władzy politycznej.
Marks i Engels, poświęcając swe życie sprawie klasy robotniczej, dostrzegli w niej nową, rozwijającą się, przeobrażającą siłę historii. Dlatego też mogli wykryć prawa przemian społecznych, czego nie byli oczywiście w stanie uczynić ci, którzy podzielali poglądy klasy wyzyskiwaczy.
zaszły fakty historyczne, które wywołały decydujący zwrot w pojmowaniu dziejów — pisał Engels. — W roku 1831 doszło w Lyonie do pierwszego powstania robotników; w latach 1838—42 pierwszy ruch robotniczy w skali narodowej, czartyzm angielski, osiągnął swój punkt szczytowy. Walka klasowa między proletariatem a burżuazją wystąpiła na czoło... Ale dawne idealistyczne pojmowanie dziejów... nie znało żadnych walk klasowych, opartych na interesach materialnych, nie znało w ogóle żadnych interesów materialnych...
Nowe fakty zmuszały do poddania całej dotychczasowej historii ponownemu zbadaniu. I otóż oka-: zało się, że cała dotychczasowa histeria — z wyjątkiem dziejów stosunków pierwotnych 1—»: była historią walk klasowych i że zwalczając? się wzajem klasy społeczne były każdorazowo wytworami stosunków produkcji i wymiany, słowem — stosunków ekonomicznych swej epoki. Okazało się zatem, że każdorazowa struktura ekonomiczna społeczeństwa stanowi realną podstawę, tłumaczącą w ostatniej instancji całą nadbudowę instytucji prawnych i politycznych, a także wyobrażeń religijnych, filozoficznych i innych, właściwych każdemu okresowi historycznemu" [1].
Gdy uznano znaczenie walki klasowej w społeczeństwie kapitalistycznym, uświadomiono sobie, że walka klas toczyła się również w poprzednich okresach dziejowych oraz że w istocie rzeczy cała historia od chwili zniknięcia wspólnoty pierwotnej była historią walki klas.
A gdzie tkwiła przyczyna tej walki klasowej? W sprzeczności interesów materialnych różnych klas. Uświadamiając sobie to, należało szukać podstaw całego rozwoju historycznego w dziedzinie interesów materialnych. Okazało się, że różne klasy, o odrębnych interesach, są „wytworami stosunków produkcji i wymiany", stosunków ekonomicznych panujących w danym ustroju społecznym.
Marks podkreślał, że „w produkcji ludzie oddziaływają nie tylko na przyrodę, lecz i wzajemnie na siebie. Produkują oni wyłącznie współdziałając ze sobą w określony sposób i wymieniając między sobą swą działalność. Żeby produkować, wchodzą w określone związki i stosunki wzajemne i tylko w granicach tych społecznych związków i stosun
ków odbywa się ich oddziaływanie na przyrodę, odbywa się produkcja" [1].
Marks i Engels utorowali drogę do zrozumienia całego rozwoju społeczeństwa poprzez badanie rozwoju stosunków ekonomicznych, stosunków produkcji i wymiany oraz walki klasowej, będącej wynikiem tych stosunków ekonomicznych.
W ten sposób, w oparciu o znajomość praw rozwoju historycznego, Marks i Engels wykazali, że socjalizm nie jest utopią i mrzonką, lecz nieuniknionym i logicznym wynikiem rozwoju społeczeństwa kapitalistycznego oraz walki klasy robotniczej przeciwko kapitalizmowi. Uczyli oni, że klasa robotnicza powinna uświadomić sobie swą własną siłę i swe własne interesy klasowe, że powinna zjednoczyć się do zdecydowanej walki przeciwko klasie kapitalistów i zespolić wokół siebie wszystkie siły niezadowolone z ustroju kapitalistycznego. Marks i Engels wykazali, że obalenie kapitalizmu i zbudowanie socjalizmu jest niemożliwe, dopóki klasa robotnicza nie zdobędzie władzy politycznej, nie pozbawi kapitalistów całej ich władzy i nie złamie ich oporu. Dowiedli oni, że aby zwyciężyć stary świat i stworzyć nowe, bezklasowe społeczeństwo, klasa robotnicza musi mieć swą własną partię, którą nazwali Partią Komunistyczną.
Rozdział II cz. I: http://www.1917.net.pl/?q=node/10222
Źródło: Maurice Cornforth, Materializm historyczny , wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1964, str. 9-17
Wersja elektroniczna: Władza Rad (www.1917.net.pl), 2012
Przypisy:
[1] K. Marks i F. Engels, Dzieła wybrane w dwóch tomach, t. II, Warszawa 1949, str. 123 i 124.
[2] K. Marks i F. Engels, Dzieła wybrane w dwóch tomach, t. I, cyt. wyd., str. 83—84.
- 7952 odsłony
Humanistyczne podejście jakie cechuje Cornfortha i innych pro-radzieckich marksistów przełomu lat 50. i 60. zostało wyjaśnione w tym tekście http://www.1917.net.pl/?q=node/10244