Maurice Cornforth: Socjalizm naukowy

 
 
Maurice Cornforth

Socjalizm naukowy

KAPITALIZM A SOCJALIZM

Idee socjalistyczne powstały w świadomości czło­wieka i opanowały świadomość ludzką we współ­czesnym społeczeństwie dlatego, że ludzie zdają so­bie sprawę ze zła, jakie wyrządza społeczeństwu kapitalizm, i rozumieją, iż jedynie całkowita prze­budowa ekonomicznych podstaw społeczeństwa da możność usunięcia tego zła.

W społeczeństwie kapitalistycznym wszystkie środ­ki produkcji — ziemia, fabryki, zakłady przemysło­we, kopalnie — i środki transportu należą do kapita­listów, a celem produkcji jest zysk kapitalistów. Natomiast założeniem socjalizmu jest społeczna włas­ność środków produkcji; w ustroju socjalistycznym celem produkcji jest korzyść i dobrobyt całego spo­łeczeństwa.

Powstanie kapitalizmu oznaczało nie spotykany do­tychczas rozwój sił wytwórczych i wzrost bogactwa. Bogaciła się jednak tyli o szczupła garstka kapita­listów, podczas gdy masy pracujące skazane były na trud i nędzę. Zadaniem socjalizmu jest wykorzystanie nowych możliwości produkcyjnych w celu wzbogacania całego społeczeństwa, a nie szczupłej garstki kapitalistów.

W nowoczesnym społeczeństwie stworzone zostały nowe, potężne siły wytwórcze, jak o tym świadczą odkrycia nauki i rozwój przemysłu. Ale każdy rok wykazuje coraz dobitniej, że kapitaliści i dyrektorzy przedsiębiorstw kapitalistycznych nie mogą kierować tymi siłami i nie mogą ich wykorzystywać dla dobra większości narodu.
 

Nowoczesna technika i nauka dysponują dziś środ­kami, dzięki którym można zaopatrzyć całą ludzkość w dostateczną ilość żywności i odzieży, zapewnić wszystkim wykształcenie i odpowiedni poziom kultu­ry oraz wysoką stopę życiową. Nie ulega wątpliwości, że byłoby to możliwe, gdyby wszystkie wynalazki, jakie są nam znane, były odpowiednio wykorzysty­wane i gdyby zasoby, jakimi dysponujemy, były kie­rowane tam, gdzie są najbardziej potrzebne. Energia nuklearna może być źródłem niewyczerpanej wprost siły napędowej, automatyzacja może ułatwić pracę i zapewnić obfitość wyrobów, medycyna może zlikwi­dować choroby lub znacznie zmniejszyć ich szkodliwą działalność, biologia i agronomia mogą zapewnić wy­żywienie większej ilości ludzi, niż żyje ich obecnie na świecie. Zamiast tego rezerwy ludzkie i zasoby techniczne pozostają niewykorzystane, bo gdyby by­ło inaczej — co by się stało z zyskami wielkich mono­poli kapitalistycznych? Podczas gdy ludzie cierpią i na­wet umierają wskutek braków i niedostatku, znaczne zasoby są trwonione na produkcję niszczycielskiej broni.

 
Doszło do tego, że w krajach kapitalistycznych ludzie boją się nowych zdobyczy wiedzy i nowych, doskonalszych metod technicznych, ponieważ obawia­ją się, iż te nowe metody spowodują kryzys i bezrobocie, a rozwój nauki doprowadzi do odkrycia jesz­cze potworniejszych rodzajów broni masowej zagłady. System kapitalistyczny uczynił z największych zdo­byczy człowieka groźbę dla samego jego istnienia. Jest to niezbity dowód, że system kapitalistyczny przeżył się i że musi być zastąpiony przez inny.
 

. Socjalizm jest ustrojem, w. którym wielkie możli­wości nowoczesnej techniki są rozwijane i wykorzy­stywane w celu zaspokojenia potrzeb narodu. Celem produkcji nie jest zysk, lecz zaspokajanie material­nych i kulturalnych potrzeb całego społeczeństwa. Jest to zapewnione dzięki temu, że środki produkcji, wszystkie środki wytwarzania dóbr zostają wyjęte spod kontroli garstki kapitalistów, którym chodzi je­dynie o zgarnianie zysków, i przechodzą pod kontro­lę ludzi pracy.

TEORIA SOCJALIZMU I RUCH ROBOTNICZY
 

Aby urzeczywistnić socjalizm, nie wystarcza mieć ogólne' pojęcie o socjalizmie — jako o lepszym od kapitalizmu ustroju społecznym. Trzeba uświadamiać sobie ponadto, jakie siły społeczne muszą być zorga­nizowane i jakich przeciwników muszą one pokonać.

 
Pierwsze idee socjalistyczne miały charakter uto- ipijny. Pierwsi socjaliści stworzyli wizję lepszego [ustroju społecznego, nadali tej wizji odpowiednią for- rnę i barwę oraz rozpowszechniali szeroko swe idee. ¡Jednakże idee te pozostały tylko wizją, gdyż utopiści liie umieli wyjaśnić, jak mają one być wcielone lv życie.
 

Utopiści krytykowali. ustrój kapitalistyczny pod­kreślając, że jest on nielogiczny i niesprawiedliwy. Jważali oni, iż jedyną podstawą socjalizmu jest rozsądek i zasada słuszności, a ponieważ uważali także, że wszyscy ludzie są jednakowo rozsądni, apelowali do wszystkich ludzi — przede wszystkim zaś do wład­ców, jako do osób najbardziej wpływowych — aby uznali słuszność idei socjalistycznej i wcielili ją w ży­cie.

Utopiści pierwsi zdemaskowali i potępili kapita­lizm i pierwsi ukazali światu wizję socjalizmu jako ustroju społecznego opartego na społecznej własności środków produkcji, ustroju mającego zastąpić system kapitalistyczny. Jednakże wizja ta była jedynie kon­cepcją zrodzoną w umysłach reformatorów. Utopiści nie. umieli wskazać sposobu urzeczywistnienia swych idei socjalistycznych, ponieważ nie znali praw rządzą­cych przemianami społecznymi, i nie mogli też wska­zać siły społecznej zdolnej do stworzenia nowego spo­łeczeństwa.
 

Siłą tą jest klasa robotnicza. Kapitaliści przeciw­stawiają się socjalizmowi, ponieważ kres ustroju ka­pitalistycznego oznacza koniec klasy kapitalistów. Natomiast dla klasy robotniczej socjalizm oznacza uwolnienie się od wyzysku. Socjalizm oznacza koniec nędzy i bezrobocia, oznacza, że robotnik pracuje dla siebie, a nie po to, aby wzbogacać innych.

 
Urzeczywistnienie socjalizmu zależy od stopnia zmobilizowania klasy robotniczej do walki o socja­lizm i od przezwyciężenia przez nią oporu kapita­listów. W walce tej klasa robotnicza musi starać się zjednoczyć wszystkie warstwy — a razem stanowią one większość społeczeństwa — których interesy są naruszane i które staczają się do ruiny wskutek po­goni rządzącej mniejszości kapitalistów za zyskiem.
 
 
I to jednak nie wystarcza. Jeśli socjalizm ma być wywalczony, jeśli klasa robotnicza ma być wyzwolo­na z jarzma kapitalizmu, ruch robotniczy musi uświadomić sobie swój cel — budowę socjalizmu. Ale świa­domość ta nie rodzi się samorzutnie, nie powstaje żywiołowo. Przeciwnie, jej powstanie wymaga nau­kowego opracowania teorii socjalizmu, upowszechnie­nia tej teorii wśród robotników, wymaga walki o tę teorię w łonie samego ruchu robotniczego.
 
 
 
Same warunki bytu robotników sprawiają, że jed­noczą się oni i organizują, aby bronić swego poziomu życia przed atakami kapitalistów, aby podnosić swą stopę życiową. Jednakże sama walka związków za­wodowych w obronie i o poprawę warunków bytu robotników nie wystarcza, aby pozbyć się kapita­lizmu. Dopóki klasa robotnicza ogranicza się wyłącz­nie do walki o postulaty ekonomiczne, dopóty będzie mogła jedynie uzyskiwać pewne ustępstwa od kapi­talistów, godząc się jednocześnie z istnieniem same­go systemu kapitalistycznego. Ruch robotniczy może wyjść poza ramy walki o same reformy w ustroju kapitalistycznym dopiero wówczas, gdy uzbroi się w teorię socjalistyczną. Wówczas dopiero ruch ro­botniczy będzie świadomy swego podstawowego ce­lu, jakim jest obalenie kapitalizmu, wówczas dopiero będzie mógł opracować strategię i taktykę klasowej walki o osiągnięcie tego celu.
 

W dziejach ruchu robotniczego byli przywódcy, którym zależało jedynie na uzyskaniu koncesji od kapitalistów. Takie stanowisko jest źródłem oportu­nizmu w ruchu robotniczym — tendencją do zdoby­wania przejściowych ustępstw na rzecz różnych grup klasy robotniczej, ze szkodą dla zasadniczych inte­resów całej klasy. Źródłem oportunizmu w ruchu robotniczym jest godzenie się na to, by spontaniczna walka o reformy była uważana za wyłączny i osta­teczny cel tego ruchu.
 
Jeśli socjalizm ma być urzeczywistniony, ruch ro­botniczy nie powinien liczyć jedynie na żywiołowy rozwój walki mas o lepsze warunki bytu. Musi on uzbroić się w teorię socjalistyczną, w teorię nauko­wego pojmowania kapitalizmu i pozycji różnych klas w ustroju kapitalistycznym, musi zrozumieć, że wy­zwolenie klasy robotniczej może nastąpić tylko dzię­ki zjednoczeniu wszystkich sił w celu obalenia kapi­talizmu i wprowadzenia ustroju socjalistycznego.
 
Warunkiem przejścia od kapitalizmu do socjalizmu jest zespolenie teorii socjalistycznej z masowym ruchem robotniczym.
MARKSISTOWSKA NAUKA O SPOŁECZEŃSTWIE

Wielką zasługą marksizmu było to, że rozwinął naukową teorię socjalistyczną i wprowadził ją do ruchu robotniczego.
Marks i Engels oparli socjalizm na naukowym pojmowaniu praw rozwoju społeczeństwa i walki klasowej. W ten sposób wskazali oni, jak socjalizm może być urzeczywistniony, i uzbroili klasę robot­niczą w świadomość jej misji dziejowej
.
Wnioski wysunięte przez Marksa nie były wynikiem wyłącznie czystych badań naukowych, mimo że prowa­dził on wnikliwe badania. W czterdziestych latach XIX wieku Marks brał jako rewolucyjny demokrata i re­publikanin udział w ruchu, który doprowadził do rewolucji 1848 roku. Do wniosków swych Marks do­szedł jako aktywny działacz polityczny, dążący do zrozumienia ruchu, w którym brał udział, w celu na­dania mu należytego kierunku i wyzwolenia ludu z ucisku, przesądów i wyzysku.
Wnioski te zostały sformułowane w „Manifeście komunistycznym", napisanym przez Marksa i Engelsa w roku 1848.
 
Marks i Engels stwierdzili — że cały rozwój spo­łeczeństwa jest walką klas; że same zwalczające się nawzajem klasy są wytworem ekonomicznego roz­woju społeczeństwa; że polityka jest odzwierciedle­niem rozwoju ekonomicznego i walki klas; że odby­wająca się wówczas rewolucja burżuazyjna, która miała na celu usunięcie resztek panowania feudal­nego i ustanowienie demokracji, toruje drogę do proletariackiej, socjalistycznej rewolucji oraz że rewolucja ta może być dokonana tylko przez klasę robotniczą w drodze zdobycia władzy poli­tycznej.
 
Marks i Engels, poświęcając swe życie sprawie klasy robotniczej, dostrzegli w niej nową, rozwija­jącą się, przeobrażającą siłę historii. Dlatego też mogli wykryć prawa przemian społecznych, czego nie byli oczywiście w stanie uczynić ci, którzy podzielali po­glądy klasy wyzyskiwaczy.
 
zaszły fakty historyczne, które wywołały decydu­jący zwrot w pojmowaniu dziejów — pisał Engels. — W roku 1831 doszło w Lyonie do pierwszego powsta­nia robotników; w latach 1838—42 pierwszy ruch robotniczy w skali narodowej, czartyzm angielski, osiągnął swój punkt szczytowy. Walka klasowa mię­dzy proletariatem a burżuazją wystąpiła na czoło... Ale dawne idealistyczne pojmowanie dziejów... nie znało żadnych walk klasowych, opartych na intere­sach materialnych, nie znało w ogóle żadnych inte­resów materialnych...
Nowe fakty zmuszały do poddania całej dotych­czasowej historii ponownemu zbadaniu. I otóż oka-: zało się, że cała dotychczasowa histeria — z wyją­tkiem dziejów stosunków pierwotnych 1—»: była historią walk klasowych i że zwalczając? się wzajem kla­sy społeczne były każdorazowo wytworami stosunków produkcji i wymiany, słowem — stosunków ekono­micznych swej epoki. Okazało się zatem, że każdo­razowa struktura ekonomiczna społeczeństwa stanowi realną podstawę, tłumaczącą w ostatniej instancji całą nadbudowę instytucji prawnych i politycznych, a także wyobrażeń religijnych, filozoficznych i in­nych, właściwych każdemu okresowi historyczne­mu" [1].
Gdy uznano znaczenie walki klasowej w społe­czeństwie kapitalistycznym, uświadomiono sobie, że walka klas toczyła się również w poprzednich okre­sach dziejowych oraz że w istocie rzeczy cała historia od chwili zniknięcia wspólnoty pierwotnej była hi­storią walki klas.
A gdzie tkwiła przyczyna tej walki klasowej? W sprzeczności interesów materialnych różnych klas. Uświadamiając sobie to, należało szukać pod­staw całego rozwoju historycznego w dziedzinie interesów materialnych. Okazało się, że różne klasy, o odrębnych interesach, są „wytworami stosunków produkcji i wymiany", stosunków ekonomicznych panujących w danym ustroju społecznym.
Marks podkreślał, że „w produkcji ludzie oddzia­ływają nie tylko na przyrodę, lecz i wzajemnie na siebie. Produkują oni wyłącznie współdziałając ze sobą w określony sposób i wymieniając między so­bą swą działalność. Żeby produkować, wchodzą w określone związki i stosunki wzajemne i tylko w granicach tych społecznych związków i stosun
ków odbywa się ich oddziaływanie na przyrodę, od­bywa się produkcja" [1].
 
 
Marks i Engels utorowali drogę do zrozumienia całego rozwoju społeczeństwa poprzez badanie roz­woju stosunków ekonomicznych, stosunków pro­dukcji i wymiany oraz walki klasowej, będącej wy­nikiem tych stosunków ekonomicznych.
W ten sposób, w oparciu o znajomość praw roz­woju historycznego, Marks i Engels wykazali, że socjalizm nie jest utopią i mrzonką, lecz nieuniknio­nym i logicznym wynikiem rozwoju społeczeństwa kapitalistycznego oraz walki klasy robotniczej prze­ciwko kapitalizmowi. Uczyli oni, że klasa robotnicza powinna uświadomić sobie swą własną siłę i swe własne interesy klasowe, że powinna zjednoczyć się do zdecydowanej walki przeciwko klasie kapitalistów i zespolić wokół siebie wszystkie siły niezadowolone z ustroju kapitalistycznego. Marks i Engels wyka­zali, że obalenie kapitalizmu i zbudowanie socja­lizmu jest niemożliwe, dopóki klasa robotnicza nie zdobędzie władzy politycznej, nie pozbawi kapita­listów całej ich władzy i nie złamie ich oporu. Do­wiedli oni, że aby zwyciężyć stary świat i stworzyć nowe, bezklasowe społeczeństwo, klasa robotnicza musi mieć swą własną partię, którą nazwali Partią Komunistyczną.
  
 
Rozdział II cz. I: http://www.1917.net.pl/?q=node/10222

 
Źródło: Maurice Cornforth, Materializm historyczny , wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1964, str. 9-17

 
Wersja elektroniczna: Władza Rad (www.1917.net.pl), 2012

Przypisy:
 

 
[1] K. Marks i F. Engels, Dzieła wybrane w dwóch to­mach, t. II, Warszawa 1949, str. 123 i 124.
 
[2] K. Marks i F. Engels, Dzieła wybrane w dwóch to­mach, t. I, cyt. wyd., str. 83—84.