Idee klasowe i panowanie klasowe. "Ustalony porządek"

Rozdział VI
Idee klasowe i panowanie klasowe 
„USTALONY PORZĄDEK"
 

Na bazie określonych stosunków produkcji powsta­ją zawsze poglądy i instytucje dostosowane do tego, by utrzymywać, utrwalać i rozwijać tę bazę. Są to po­glądy, które w samym swym założeniu akceptują i usprawiedliwiają ustalone stosunki własności i sto­sunki klasowe oraz instytucje działające w celu za­chowania tych stosunków klasowych i zarządzania tą formą własności, jak również jej utrwalania i rozwi­jania. Ludzie nie mogą prowadzić produkcji społecz­nej, nie wchodząc w określone stosunki produkcji, a te stosunki produkcji nie mogą być utrzymywane bez odpowiednich poglądów i instytucji.
 
 

Tak więc, gdy dany system ekonomiczny jest już ustanowiony, z całego procesu działalności ideolo­gicznej i instytucjonalnej wyłania się zawsze i kry­stalizuje całokształt poglądów i instytucji spełniający określoną funkcję utrzymywania istniejącego porząd­ku. Określa się to często jako „ustalony porządek". Zostaje on ustanowiony w wyniku starć i walk przez klasę, w której interesie leży zaprowadzenie i utrwa­lenie danego systemu ekonomicznego.
 
Trzonem „ustalonego porządku" jest władza pań­stwowa i system prawny. Państwo i ustawy służą obronie własności oraz regulują sposób używania tej własności i jej dziedziczenia. Ustrój polityczny i praw­ny wraz z odpowiednią ideologią tworzą system ochro­ny własności.
 
Tak na przykład Rzymianie, w celu utrwalenia swego imperium opartego na niewolnictwie, najpierw wprowadzili instytucje republikańskie, które zastą­piły słabą władzę królewską wcześniejszego okresu, a później, gdy instytucje te nie mogły już utrzymać w karbach antagonizmów społecznych — wprowa­dzili scentralizowaną dyktaturę wojskową.
 

Gdy rozpadło się Imperium Rzymskie i w Europie powstał ustrój feudalny — zmieniły się formy rzą­dów. Królestwa i księstwa, które powstały w całej Europie, były formą władzy, której celem była obro­na, utrzymanie oraz utrwalenie ustroju feudalnego, a zasadnicze znaczenie dla tego, co można by nazwać „ustalonym porządkiem" feudalnym w Europie, miał Kościół katolicki.
 
 
 
Następnie rodząca się burżuazja weszła w konflikt z ustrojem feudalnym i feudalnymi formami rządów, a w wyniku jej walki z feudalizmem powstały repu­bliki narodowe, państwa parlamentarne i monarchie konstytucyjne, które umożliwiły swobodny rozwój kapitalizmu i broniły interesów burżuazji, służąc w ten sposób ukształtowaniu się i utrwaleniu kapi­talistycznej bazy społeczeństwa.
 
 
I wreszcie, klasa robotnicza w swej walce o so­cjalizm musi stworzyć demokratyczne państwo socja­listyczne, którego zadaniem będzie zlikwidowanie pozostałości kapitalizmu, obrona własności socjali­stycznej i kierowanie budownictwem socjalistycznym.
 
Bez tego rodzaju środków ustrój niewolniczy na przykład nigdy nie mógłby się utrwalić. Jedynie przy pomocy państwa oraz poglądów i instytucji politycz­nych i prawnych dany system ekonomiczny może ukształtować się i utrwalić oraz zlikwidować dawny system ekonomiczny. Forma rządów i charakter pań­stwa — a więc monarchia, jak np. w Wielkiej Bry­tanii, czy też republika, jak w Stanach Zjednoczo­nych — forma i charakter politycznych i prawnych poglądów i instytucji oraz różne zmiany, jakim one ulegają, zależą od wielu specyficznych warunków życia narodowego i od tradycji danego ludu. Decy­dują o tym historycznie ukształtowane, specyficzne warunki, w jakich znajduje się każdy kraj. Ale wszy­stko to służy zawsze pewnej bazie ekonomicznej i do­pomaga do ukształtowania się i utrwalenia tej bazy.
 
 
Ruchy religijne, filozoficzne, literackie i artystycz­ne są odgałęzieniem „ustalonego porządku". Żadna formacja społeczno-ekonomiczna nie mogłaby bez nich istnieć i funkcjonować, tak samo jak nie może istnieć i funkcjonować bez polityki i systemu praw­nego. I ruchy te są, tak samo jak polityka i ustawy, zależne od bazy ekonomicznej. Te formy ideologii i odpowiednie instytucje są przez ludzi tworzone na podłożu ich określonych stosunków produkcji; i w toku tego procesu krystalizują się oficjalne religie, szkoły filozoficzne, kanony literackie i artystyczne, które nabierają specjalnego znaczenia i powagi jako bastio­ny obronne ładu społecznego.
 
 
W okresie rozkwitu ustroju feudalnego w Europie zachodniej Kościół katolicki cieszył się olbrzymim autorytetem i dogmaty religii katolickiej przenikały do filozofii, literatury i sztuki. Ta ortodoksyjność ka­tolicka była utrzymywana przez władzę świecką — przez władców feudalnych, ich instytucje państwowe i ustawy. Zażarte okrucieństwo, z jakim Kościół prześladował heretyków i które było popierane przez władców, nie da się wytłumaczyć jedynie fanatyzmem religijnym. Dlaczego bowiem istniał taki fanatyzm? Ortodoksyjność katolicka była istotną częścią ładu społecznego; Kościół jako wielki obszarnik, wraz z innymi wielkimi obszarnikami, podejrzewał — i słusznie — że za każdą herezją kryje się niebezpie­czeństwo rozpadu ustroju społecznego.
 
 
Wraz z narodzeniem się burżuazji zaczęły powsta­wać nowe rodzaje systemów filozoficznych. Filozofo­wie głosili zasadę prymatu nauki i rozumu i z- tego punktu widzenia poddawali stare idee feudalne druz­gocącej krytyce. Zbadali oni od początku podstawy wiedzy oraz próbowali wykazać, jak zasięg jej może być rozszerzony i jak ludzkość może wkroczyć na drogę postępu. W ten sposób dopomagali oni skutecz­nie klasie kapitalistów w zlikwidowaniu feudalizmu i utrwaleniu kapitalizmu.
 
 
Dziś, gdy kapitalizm chyli się ku upadkowi i zastą­piony zostanie wkrótce przez socjalizm, filozofowie burżuazyjni twierdzą coś wręcz przeciwnego. Utrzy­mują oni mianowicie, że umysł ludzki jest bezsilny, że wiedza jest złudzeniem, że postęp materialny jest pomyłką oraz że sposoby, za pomocą których ludzie mieli nadzieję osiągnąć tein postęp, doprowadziły je­dynie do trudności i ściągnęły na nich klęski. Doktry­ny te stanowią z kolei pomoc w obronie umierającego ustroju i w próbach odroczenia nadejścia socjalizmu.
 
 
W ten sam sposób średniowieczne pieśni, legendy i średniowieczna sztuka religijna dopomagały ustro­jowi feudalnemu w ukształtowaniu się i utrwaleniu, a nowoczesne powieści i nowoczesna sztuka teatral­na itd. dopomogły w zlikwidowaniu feudalizmu i po­glądów feudalnych, dopomogły z kolei ustrojowi kapitalistycznemu w ukształtowaniu się i utrwaleniu.
 

 
Źródło: Maurice Cornforth, Materializm historyczny , wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1964, str. 131-134
 

Wersja elektroniczna: Władza Rad (www.1917.net.pl), 2012