Idee klasowe i panowanie klasowe. "Ustalony porządek"

Porządek prawny Unii Europejskiej - przykład burżuazyjnego "porządku"

Rozdział VI
Idee klasowe i panowanie klasowe
„USTALONY PORZĄDEK"

Na bazie określonych stosunków produkcji powstają zawsze poglądy i instytucje dostosowane do tego, by utrzymywać, utrwalać i rozwijać tę bazę. Są to poglądy, które w samym swym założeniu akceptują i usprawiedliwiają ustalone stosunki własności i stosunki klasowe oraz instytucje działające w celu zachowania tych stosunków klasowych i zarządzania tą formą własności, jak również jej utrwalania i rozwijania. Ludzie nie mogą prowadzić produkcji społecznej, nie wchodząc w określone stosunki produkcji, a te stosunki produkcji nie mogą być utrzymywane bez odpowiednich poglądów i instytucji.

Tak więc, gdy dany system ekonomiczny jest już ustanowiony, z całego procesu działalności ideologicznej i instytucjonalnej wyłania się zawsze i krystalizuje całokształt poglądów i instytucji spełniający określoną funkcję utrzymywania istniejącego porządku. Określa się to często jako „ustalony porządek". Zostaje on ustanowiony w wyniku starć i walk przez klasę, w której interesie leży zaprowadzenie i utrwalenie danego systemu ekonomicznego.

Trzonem „ustalonego porządku" jest władza państwowa i system prawny. Państwo i ustawy służą obronie własności oraz regulują sposób używania tej własności i jej dziedziczenia. Ustrój polityczny i prawny wraz z odpowiednią ideologią tworzą system ochrony własności.

Tak na przykład Rzymianie, w celu utrwalenia swego imperium opartego na niewolnictwie, najpierw wprowadzili instytucje republikańskie, które zastąpiły słabą władzę królewską wcześniejszego okresu, a później, gdy instytucje te nie mogły już utrzymać w karbach antagonizmów społecznych — wprowadzili scentralizowaną dyktaturę wojskową.

Gdy rozpadło się Imperium Rzymskie i w Europie powstał ustrój feudalny — zmieniły się formy rządów. Królestwa i księstwa, które powstały w całej Europie, były formą władzy, której celem była obrona, utrzymanie oraz utrwalenie ustroju feudalnego, a zasadnicze znaczenie dla tego, co można by nazwać „ustalonym porządkiem" feudalnym w Europie, miał Kościół katolicki.

Następnie rodząca się burżuazja weszła w konflikt z ustrojem feudalnym i feudalnymi formami rządów, a w wyniku jej walki z feudalizmem powstały republiki narodowe, państwa parlamentarne i monarchie konstytucyjne, które umożliwiły swobodny rozwój kapitalizmu i broniły interesów burżuazji, służąc w ten sposób ukształtowaniu się i utrwaleniu kapitalistycznej bazy społeczeństwa.

I wreszcie, klasa robotnicza w swej walce o socjalizm musi stworzyć demokratyczne państwo socjalistyczne, którego zadaniem będzie zlikwidowanie pozostałości kapitalizmu, obrona własności socjalistycznej i kierowanie budownictwem socjalistycznym.

Bez tego rodzaju środków ustrój niewolniczy na przykład nigdy nie mógłby się utrwalić. Jedynie przy pomocy państwa oraz poglądów i instytucji politycznych i prawnych dany system ekonomiczny może ukształtować się i utrwalić oraz zlikwidować dawny system ekonomiczny. Forma rządów i charakter państwa — a więc monarchia, jak np. w Wielkiej Brytanii, czy też republika, jak w Stanach Zjednoczonych — forma i charakter politycznych i prawnych poglądów i instytucji oraz różne zmiany, jakim one ulegają, zależą od wielu specyficznych warunków życia narodowego i od tradycji danego ludu. Decydują o tym historycznie ukształtowane, specyficzne warunki, w jakich znajduje się każdy kraj. Ale wszystko to służy zawsze pewnej bazie ekonomicznej i dopomaga do ukształtowania się i utrwalenia tej bazy.

Ruchy religijne, filozoficzne, literackie i artystyczne są odgałęzieniem „ustalonego porządku". Żadna formacja społeczno-ekonomiczna nie mogłaby bez nich istnieć i funkcjonować, tak samo jak nie może istnieć i funkcjonować bez polityki i systemu prawnego. I ruchy te są, tak samo jak polityka i ustawy, zależne od bazy ekonomicznej. Te formy ideologii i odpowiednie instytucje są przez ludzi tworzone na podłożu ich określonych stosunków produkcji; i w toku tego procesu krystalizują się oficjalne religie, szkoły filozoficzne, kanony literackie i artystyczne, które nabierają specjalnego znaczenia i powagi jako bastiony obronne ładu społecznego.

W okresie rozkwitu ustroju feudalnego w Europie zachodniej Kościół katolicki cieszył się olbrzymim autorytetem i dogmaty religii katolickiej przenikały do filozofii, literatury i sztuki. Ta ortodoksyjność katolicka była utrzymywana przez władzę świecką — przez władców feudalnych, ich instytucje państwowe i ustawy. Zażarte okrucieństwo, z jakim Kościół prześladował heretyków i które było popierane przez władców, nie da się wytłumaczyć jedynie fanatyzmem religijnym. Dlaczego bowiem istniał taki fanatyzm? Ortodoksyjność katolicka była istotną częścią ładu społecznego; Kościół jako wielki obszarnik, wraz z innymi wielkimi obszarnikami, podejrzewał — i słusznie — że za każdą herezją kryje się niebezpieczeństwo rozpadu ustroju społecznego.

Wraz z narodzeniem się burżuazji zaczęły powstawać nowe rodzaje systemów filozoficznych. Filozofowie głosili zasadę prymatu nauki i rozumu i z- tego punktu widzenia poddawali stare idee feudalne druzgocącej krytyce. Zbadali oni od początku podstawy wiedzy oraz próbowali wykazać, jak zasięg jej może być rozszerzony i jak ludzkość może wkroczyć na drogę postępu. W ten sposób dopomagali oni skutecznie klasie kapitalistów w zlikwidowaniu feudalizmu i utrwaleniu kapitalizmu.

Dziś, gdy kapitalizm chyli się ku upadkowi i zastąpiony zostanie wkrótce przez socjalizm, filozofowie burżuazyjni twierdzą coś wręcz przeciwnego. Utrzymują oni mianowicie, że umysł ludzki jest bezsilny, że wiedza jest złudzeniem, że postęp materialny jest pomyłką oraz że sposoby, za pomocą których ludzie mieli nadzieję osiągnąć tein postęp, doprowadziły jedynie do trudności i ściągnęły na nich klęski. Doktryny te stanowią z kolei pomoc w obronie umierającego ustroju i w próbach odroczenia nadejścia socjalizmu.

W ten sam sposób średniowieczne pieśni, legendy i średniowieczna sztuka religijna dopomagały ustrojowi feudalnemu w ukształtowaniu się i utrwaleniu, a nowoczesne powieści i nowoczesna sztuka teatralna itd. dopomogły w zlikwidowaniu feudalizmu i poglądów feudalnych, dopomogły z kolei ustrojowi kapitalistycznemu w ukształtowaniu się i utrwaleniu.